Czasem się jeszcze zakochuję!

         

Stambuł. Wspomnienia i miasto Orhana Pamuka to książka niezwykła!  Co rusz uświadamiam sobie własną niewiedzę z zakresu kultury tureckiej, tamtejszej literatury, obyczajowości, mentalności, a nawet problemów dnia codziennego. By lepiej wejść w klimat opisywanych miejsc, wychwycić ważne dla autora motywy i tematy, zaglądałam na różne strony internetowe, rozjaśniałam sobie niektóre fakty oraz informacje. I nieraz przyszło mi żałować, że czytany przeze mnie egzemplarz nie jest mój – bo gdyby taki był, mogłabym sobie pozwolić na zaznaczanie co ciekawszych i ważniejszych fragmentów, mogłabym poprzyklejać sobie „indeksiki”, a co najważniejsze: mogłabym do tej książki wracać i wracać. Bo warto! Nie tylko dlatego, że autor jest Noblistą, nie tylko dlatego, że „wszyscy” (a może tylko jaj mam takie wrażenie) go czytają i  wstyd (?) się przyznać, że ja nie, ale przede wszystkim, że to książka NIEZWYKŁA!  

        Niezwykły jest jej język – staranny, oszczędny w emocje, ale za to te emocje (głównie podziw i tęsknotę) przedstawiający; jest to też język miejscami wręcz poetycki, wysublimowany i daleki od kolokwialnego. Z jego pomocą autor prowadzi opowieści o mieście swojego życia, jego zasłużonych dziennikarzach, pisarzach, malarzach i poetach oraz o swoich w nim perypetiach. Ale nie jest to typowa opowieść  autobiograficzna, z której dowiadujemy się o kolejach życia Pamuka, o jego rodzinie, osiągnięciach i porażkach. Jak dla mnie to przede wszystkim książka o jego ukochanym mieście, którego on – Orhan Pamuk – jest jednym z ziarenek, jest jednym z licznych mieszkańców, tym, który miał ZASZCZYT w nim przeżyć to, co najważniejsze, co okazało się być fundamentalne i przełomowe. Stambuł opisywany tym delikatnym, wręcz gawędziarskim językiem, jest miastem bajecznym, a jednocześnie miastem pełnym kontrastów. To miasto – z jednej strony - skłaniające się w stronę nowoczesności, a  - z drugiej – wciąż jeszcze pełne śladów po dawnym Imperium osmańskim, tęsknocie za tamtym urokiem, potęgą, legendą i dawno ustalonym porządkiem społecznym. Nawet rodzina Pamuków – przez lata bardzo majętna, wykształcona i raczej o otwartych umysłach – żyje „… razem (jak wiele osmańskich rodów) w dużej, wzniesionej z kamienia rezydencji” (s.18), którą później zamieniono na kamienicę (gdzie znów żyli wspólnie – każda rodzina na osobnej kondygnacji). 

          Ciekawym zabiegiem jest odwrócony tok opowieści – zazwyczaj niuans, drobnostka z osobistego życia skłania autora do rozważań o naturze szerszej, uniwersalnej. Tu z kolei mamy inaczej – to temat ogólny odsyła do wątków rodzinnych: dzięki opowieściom o starych, podupadających osmańskich rezydencjach dowiadujemy się o odbywanych z matką spacerach po mieście, dzięki historiom o znaczeniu i roli Bosforu czytamy o rodzinnych tam wycieczkach, a skutkiem opowieści o Mellingu (było o nim poprzednim razem) staje się fakt, że wuj Pamuka wydał album z rycinami malarza… Przykłady można by mnożyć. Wniosek zawsze jest ten sam: nie autor i jego życie są najważniejsze, ale liczy się życie tego wielkiego oraz wciąż pulsującego miasta; choć o Orhanie i Pamukach jako rodzie dowiadujemy się sporo (nawet tego, gdzie autor pisał omawianą książkę) to najważniejszym bohaterem – według mnie – jest miasto i wspomnienia o jego przemianach, latach kolejnych potęg oraz upadków. 

          Kolejnym atutem z językiem w roli głównej – poza jego stylem, sposobem opowiadania i hierarchią dobieranych tematów – jest sama jego różnorodność. Bo nie można mówić o dawnym oriencie nie posługując się jego językiem.  Więc tu i ówdzie czytamy o paszach, wezyrach, sułtanach, szejkach, serajach, padyszach, derwiszach, janczarach i wiemy już, że jesteśmy w świecie „z tysiąca i jednej nocy”, a nie w urbanistycznym tworze, który ma swoje bolączki i potrzeby. 

           Stambuł Pamuka to miasto, w którym mogłabym się zakochać. Nie, to miasto w którym już się zakochałam i każdemu tego życzę! Taka przygoda mogłaby się nigdy nie kończyć! 

Ps – moje kolejne postanowienie na ten rok: Kupić Stambuł. Wspomnienia i miasto Orhana Pamuka:)