Zaściankowość

Już jestem w stanie uwierzyć, że istnieje typ literatury – po poznaniu którego – zarzekamy się, że już nigdy, prze-nigdy, nigdy więcej - do niego nie wrócimy, a… wracamy. Jestem w stanie w to uwierzyć, bo ostatnio – pewnie przez chorobowe opary – przeżyłam taki powrót do Gretkowskiej. I jak przy czytaniu Światowidza czułam się zaskoczona narracją, tak przy Transie czułam się zszokowana, zniesmaczona a nawet zbulwersowana. I jakoś mam w nosie, że mogę być posądzona o zaściankowość, drobnomieszczańskość, prowincjonalność i małomiasteczkowość. Chyba po raz pierwszy nie jest mi wstyd, że jakiejś literatury nie jestem w stanie przyjąć. 
     I wcale nie mam tu na myśli uszczypliwego, kąśliwego języka autorki – który mimo wszystko - świadczy o jej błyskotliwości, erudycji i spostrzegawczości; jej uwagi i konstatacje – czasem mogą zadziwiać – ale jednak dowodzą lotności oraz talentu literackiego. Bo – uważam – że dobrze trzeba znać wagę i znaczenia słów, by sformułować frazy jak te przykładowe:
Płyniemy po coraz gorętszym oceanie wolności na krach pozostałych z rozpuszczonego lodowca tradycji. (s.67)
Też zadzieram nosa, pretendując do bycia wierną katoliczką i dziewczyną poszukującą instynktownie prawdy o sobie. Prawdy o erotycznej naturze małpy przebranej za człowieka. (s. 67) 

Podciągał rolety z okna. Podnosił kurtynę dnia. (s. 71) 

Ita pogrążyła się w swoim tiku nerwicowego poruszania wszystkimi palcami. Uderzała nimi powietrze. Coraz dalej od siebie, poszerzając nieistniejącą klawiaturę rzeczywistości. (s. 78)

      Czego nie jestem w stanie przyjąć to powszechne bluzganie po tym, co wydaje się trwałe, stabilizujące, fundamentalne i uczłowieczające: religii, więzach rodzinnych i lojalności. Przełknę nazywanie Kościół sektą, papieża gościem w sukience, a księży wykastrowanymi eunuchami – wiadomo, to ludzie, a jako grupa społeczna mają niemało za uszami i nie trzeba ich powszechnie uwielbiać, ale nazywanie Polski gnojnikiem, jak i scena, kiedy bohaterka – w imię zbliżenia się do świętej miłości – umieszcza sobie hostię w pochwie przekreśla moje wszelkie pozytywne uczucia do tekstu. I nie przejmę się, jeśli ktoś mi powie, że nie zrozumiałam przesłania oraz idei. Wcale już nie mam ochoty zrozumieć o co autorce chodziło. Może trzeba mieć dystans – ale ja go tu przyjąć nie mogę.
       I już mnie nawet nie interesuje na ile historia bohaterki – młodej fascynatki filozofii i socjologii, która (po wyjeździe do Paryża) wdaje się w huczny, destrukcyjny i patologiczny wręcz romans ze sławnym i docenionym reżyserem -  wyrosła na doświadczeniach autorki. Nawet nie mam ochoty być szpiegiem. Nie powiem, Gretkowska wplata w fabułę ciekawe dywagacje na temat kabały, figury Marii Magdaleny, malarstwa Fridy Kahlo, przemian społecznych po ‘89 roku, są i aluzje do filmów Polańskiego oraz wojny w byłej Jugosławii, z kolei poszczególne etapy patologicznego romansu opowiedziano z werwą i płynnością, ale giną one w tych kontrowersjach.
      A ja po raz kolejny autorce mówię: Nie.
      I wcale mi nie wstyd. Może nie zrozumiałam przesłania tej powieści, może pod tymi "szokami" kryje się przestroga i ostrzegawczy - wysyłany kobietom - apel, ale ja nawet nie mam ochoty tak głęboko sięgać.
      Choć uważam, że warto poznać i ten nurt w polskim pisarstwie. Bo nasza literatura to nie tylko patriotyczne hasła Sienkiewiczów i Mickiewiczów, baśniowo oniryczne kreacje Leśmianów czy ckliwości Rodziewiczównej, ale i pełne kontrowersji teksty Gretkowskiej. 

Zdjęcie pochodzi ze strony: http://lubimyczytac.pl/ksiazka/98324/trans.

Cytaty: M. Gretkowska, Trans, Warszawa 2011.